تاریخچه حمام عمومی دوش کافی الملک

مردم ایران چه پیش از اسلام و چه بعد از آن به پاکیزگی اهمیت بسیار می دادند و به همین منظور اهتمام ویژه ای در ساخت و را ه اندازی گرمابه ها داشتند. بقایای کشف شده از قدیمی ترین گرمابه ی ایران مربوط به تخت جمشید است. از دوره ی اشکانی نیز بقایای حمامی در کاخ آشور واقع در بین النهرین شمالی و از دوره ی ساسانی بقایای حمامی در تخت سلیمان به دست آمده است. در جریان حفاری های باستانی شناسی بندر سیراف در حاشیه ی خلیج فارس، نیز بقایای حمامی مربوط به سده های نخستین اسلامی کشف شد که مشتمل بر رختکن، گرمخانه، خزینه، آب ریزگاه، تون حمام و انبار سوخت آن بود و با قلوه سنگ های بزرگ و کوچک ساخته شده بود.
در دوره سلجوقی و در دوره ی ایلخانی به هم راه اقدامات گسترده ی عمرانی در شهرهای معمی چون تبریز، مراغه و سلطانیه حمام هایی ساخته شد که امروز آثاری از آنها بر جای نمانده است. دوره صفویه درخشان ترین دوره ی تاریخی معماری ایران است. حکومت مرکزی مقتدر امنیت ناشی از آن پیش رفت در فناوری ساختمان توسعه شهرها و هنر دوستی پادشاهان صفوی از جمله عوامل شکوفایی معماری و خصوصا ساخت گرمابه بود . علاوه بر این عواملی دیگر چون نظافت، حرمت آب و نیز رعایت احکام فقهی شیعی، در کنار خلاقیت و نبوغ هنرمندان در توسعه ی گرمابه ها موثر بودند. حمام گنجعلی خان کرمان، حمام خسروآقا و علی قلی آقای اصفهان که در نوع خود شاه کار هستند در این زمان بنا شده اند.
بعد از دوره ی صفویه، هر چند معماری اسلامی هرگز رونق گذشته را به دست نیاورد، ولی در دوره زندیه و قاجار یه حمام های باشکوهی ساخته شد که از بهترین آنها می توان به حمام وکیل شیراز از دوره ی کریم خان زند و حمام ابراهیم خان کرمان از دوره قاجاریه اشاره کرد. در دوره ی اخیر به علت رکود معماری سنتی، گسترش حمام های خصوصی و رعایت مسائل بهداشتی ساخت حمام به شیوه ی سنتی و عمومی متوقف شد.
آداب و رسوم حمام رفتن
امروزه حمام عمومی همچنان در بیش تر مناطق ایران وجود دارد. تفاوت این حمام ها با حمام ها قدیم این است که حمام های قدیم خزینه داشتند، ولی در حمام های عمومی جدید دوش های متعدد جای خزینه را که به هیچ وجه منطبق با اصول بهداشتی نبود، گرفته است. در حمام های عمومی خزینه دار، از قدیم سنن و آدابی رعایت می شد که بعضا جنبه ی ضرب المثل پیدا کرده است.
یکی از آن آداب این بود که هر کس وارد حمام می شد، برای اظهار ادب و تواضع به افراد بزرگ تر که در صحن حمام نشسته و مشعول کیسه کشی و صابون زدن بودند، یک طاس بزرگ آب گرم از خزینه ی حمام بر می داشت و بر سر آن بزرگ تر می ریخت. این عمل به تعداد افراد بزرگ و محترم که در صحن حمام نشسته بودند، تکرار می شد و تازه وارد و ظیفه خود می دانست که بر سر یکایک آنان با رعایت تقدم و تاخر آبگرم بریزد.
از آداب دیگر در حمام های عمومی خزینه دار قدیم این بود که اگر تازه وارد کسی از آشنایان و بستگان نزدیک و بزرک تر از خود را در صحن حمام می دید فورا به خدمتش می رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال می داد یا کیسه و لیف و صابون را به زور و اصرار از دستش می گرفت و پشتش را کیسه می کشید یا صابون می زد.
هر کس وارد خزینه ی حمام می شد به افرادی که شست و شو می کردند سلام می کرد و همان پله ی اول خزینه دو دست را زیر آب کرده، کمی از آب خزینه را بر می داشت و به یکایک افراد حاضر از آن آب تعارف می کرد. برای افراد تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزینه از آشنایان هستند یا بیگانه و چه بسا به افراد بیگانه بیش تر اظهار علاقه و محبت می کردند زیرا معتقد بودند آشنا در هر حال آشناست و دوست و آشنا احتیاج به تعارف ندارند. این رسوم و بسیاری رسم های دیگر از گذشته های دور یعنی از زمانی که حمام خزینه به جای آب چشمه رودخانه در امر نظافت و پاکیزگی مورد استفاده قرار گرفت، معمول شد.

اهدا زمین توسط جناب آقای حاج جواد سید مستنبط غروی از خرده مالکان روستای کافی الملک
سال تاسیس ۱۳۴۷ هجری شمسی
با واگذاری زمین در جنوب شرقی خانباغی به مساحت حدود 300 متر مربع و با حمایت مالی آقای حاج علی مروتی شانجانی مباشر جناب آقای حاج مهدی ابراهیمی دریانی و با پیمانکاری آقای پرویز بالچی شانجانی در اواخر فرودین ماه سال 1347 هجری شمسی، عملیات احداث با تهیه نقشه‌های ساختمان حمام و تاسیسات آن آغاز و در اوخر پائیز همان سال خاتمه یافت. بنّایی این حمام توسط مرحوم میر غفار مصطفی لو انجام شده و نظارت بر حفر چاه آب بر عهده آقای میر صالح حسینی بوده است. ساختمان حمام فوق شامل چاه آب مستقل و منبع آب سرد و گرم و موتور خانه بوده است که سوخت آن نفت سیاه بوده است و از سوی دیگر، دیگ بخار و موتور پمپ آب آن با نفت سفید کار می کردند. منبع آب سرد و گرم هر دو از جنس بتون بوده است. سالن رختكن شامل 20 کمد لباس مجهز به قفل بوده است.
حمام تا پیش از ظهر در اختیار بانوان و پس از آن در اختیار آقایان بوده است. در سالن شستشو برای نشستن یک سکو، آینه برای اصلاح، و تعدادی کابین دوش تعبیه شده بود. و بخش خروجی سالن به سمت رختكن یک حوض کوچک آب سرد قرار داشت.
پس از خشک شدن چاه حمام، با لوله کشی توسط آقای محرم میر صالح حسینی آب از چاه عمیق علی آباد (در محدود بانک ملی فعلی) به یک مخزن بتونی و از آنجا با لوله‌های PVC تا منبع اصلی حمام انتقال یافت. حمام عمومی دوش کافی الملک در سال 1377 توسط آقای مرحوم حسینقلی افشار بازسازی شد ولی پس از آن به علت لوله گذاری گاز تا منازل، استقبال از حمام به شکل قابل توجهی کاهش یافت و پس از مدّتی تعطیل و مدت ها بلا استفاد مانده و پس از چند سال تخریب شد.
مطالب فوق در تاریخ 28/07/1402 هجری شمسی از طریق مصاحبه تلفنی با آقایان حاج میر ولی حسینی و میر بهلول حسینی وبهنام افشار نوشته شده است همچنین قابل ذکر است که یکی از حمام های قدیم خزینه در محله شمس در کوچه حمام مابین منزل میرزا رحیم موسوی اصل و حسن نوری (حسن قصاب ) قرار داشته است. در دوران کودکی با همسالان خود درپشت بام حمام خزینه بازی می کردیم. بنا به اظهارات خانم علوی آذر مادر آقایان محنتی ها در تاریخ 1402/03/12 هجری شمسی در شهر ارومیه که در منزل شخصی ایشان مهمان بودم، حمام خزینه فوق فردی از اهالی عراق که در زمره مالکان روستای کافی الملک بوده است برای خانواده خود بصورت اختصاصی ساخته بود و پس از مدتی مردم عادی هم با مجوز ایشان از حمام فوق استفاد می‌کردند که آنجا نیز پس از ساخت حمام عمومی دوش کافی الملک، بلا استفاده شد. این بنا امروزه تغییر کاربری داده شده است. از دیگر حمام های قدیمی خزینه در محله باقر آباد واقع شده بود که از سازندگان، متولیّان، و تاریخ ساخت آن اطلاعاتی ندارم و امروزه تبدیل فضای سبز شده است. به هر روی از مسئولین وقت کافی الملک انتظار می‌رفت ضمن بازسازی و امروزی نمودن این آثار به عنوان نمادی از اهمیت پاکیزگی نزد پیشینیان این منطقه آنها را حفظ می‌کردند.